Verrijk je taal met zigzagje en andere ontbreekwoorden

Afwassen doe je met een spons en sop. “Maar niet als het over een gietijzeren Dutch oven voor op het kampvuur gaat. Want die mogen niet in het nat!” Inderdaad, daarvoor heb je een roestvrijstalen borsteldoek – bij gebrek aan een specifiek woord om het ‘ding’ te benoemen. En net dat is het uitgangspunt van de ontbreekwoorden-rubriek op Radio 1. Daarin gaan Rick de Leeuw en Ruud Hendrickx op zoek naar nieuwbakken woorden voor specifieke voorwerpen of situaties waarvoor we tot nu toe nog geen Nederlandse term hebben. 

Stap 1: bedenk een ‘ontbreekwoord’

Taal is een hulpmiddel om onze omgeving bespreekbaar te maken. Daarvoor heb je woorden nodig waarmee je zinnen kunt maken. En dan is het aan de creatievelingen om een ‘label’ te bedenken voor voorwerpen, gevoelens of situaties die herkenbaar zijn voor de conversatiedeelnemers. Duik mee in het aquarium met de beste vondsten voor taaluitdagingen die Rick de Leeuw wekelijks tijdens ‘Nieuwe Feiten’ op de luisteraar afvuurt. Zo zit je snel in de juiste mindset om zelf creatief uit de taalhoek te komen.

1. Zigzagje: ongetwijfeld herkenbaar. Je kruist iemand in de gang of op straat en dan gebeurt het weleens dat je de verkeerde kant kiest. Een ongemakkelijk dansje met je onbedoelde ‘danspartner’ is het gevolg. Met andere woorden: een twijfeltango of een zigzagje.😊
    
2. Leeswee: na de laatste zin van een beklijvend boek overvalt je een gevoel van stille leegte die net zoals een wee door je lijf trekt. Twee andere kandidaat-woorden die het net niet haalden maar minstens even mooi klinken waren romancholie en boekenblues.
    
3. Spiegelnood: “O, dit is zo cringe, mijn collega heeft een stukje sla tussen haar tanden. Maar hoe zeg ik dat zonder dat het belachelijk wordt?” Met een neutrale term als ‘spiegelnood’ stuur je een duidelijk signaal dat het tijd is voor een discreet fatsoeneertripje naar het toilet. 
    
4. Terplekkernij: een lokale delicatesse smaakt nergens zo goed als op de plek waar de lokale delicatesse ‘thuis’ is. Probeer maar, een smeuïge paella op een Spaans terras of een doosje gepelde garnalen op de Oostendse dijk … eens thuis proeft het toch niet meer zo hemels.
    
5. Coupékaper: vanuit je eigen bubbel heb je een vertekend beeld van de impact van jouw handelingen op je directe omgeving. Zoals bij iemand die denkt stil te praten tijdens een telefoongesprek, maar waarbij iedereen het gesprek kan volgen – in een coupé of op een andere ‘bemeten’ plek.

Stap 2: de juiste vertaling voor anderstaligen

Heb je een nieuw woord gevonden? Proficiat, maar dat is nog maar het halve werk. Want je wil uiteraard iedereen laten meegenieten van jouw vondst, ook anderstaligen. Dus schuift de uitdaging door naar de vertaler van dienst. Tenzij je natuurlijk vertrok vanuit een woord dat in een andere taal al bestaat. Daarvan vond je al eens een bloemlezing in onze e-flash over 'onvertaalbare woorden'. Maar net op dat punt snellen Rick de Leeuw en Ruud Hendrickx te hulp. Laat je door hun zoektocht naar ontbreekwoorden inspireren. Want elke week opnieuw komen er massa’s suggesties binnen. Daardoor is de keuze eerder een probleem van weelde dan gaan voor ‘the least of all worses’.

> Kom je zelf niet tot een ultiem panamarencadeau (origineel ontbreekwoord dat je aan de taalgemeenschap schenkt)? Stop met digidolen (je suf surfen) en breng de taalacrobaten van ElaN dan in stelling. ✒️🧙‍♂️🤗