Er zit muziek in de Griekse taalgeschiedenis

Dankzij ChatGPT en andere AI-toepassingen zitten we volop in het Tomorrowland van de taal. Maar hoe vooruitstrevend die tools ook mogen zijn, de uitdaging blijft om het juiste woord te vinden. En … hoe rijker het aanbod, hoe beter de match. Daarom loont het om je woordenschat zo breed mogelijk te houden. Hierbij dus een warme uitnodiging om mee in onze teletijdtaalmachine te springen. Zet je schrap voor een reis naar Griekenland, dat ons naast Like Mike, Dimitri Vegas, Danira Boukhriss Terkessidis en Jani Kazaltzis ook een hoop taalfraais heeft geschonken.

1. Alfabet verwijst naar … alfa en bèta. Dat zijn de eerste twee letters van het Griekse alfabet. Gelukkig zijn er ook nog andere. Anders waren songschrijvers nooit verder gekomen dan ‘aa-hhhhaaaa-aaahhh’ of ‘biebabeloeba’ als liedjesteksten.
    
2. Muziek komt van ‘musike’ (μουσική), waarin je ‘muze’ herkent. Meteen een mogelijke verklaring waarom de alfaheren Like Mike en Dimitri Vegas in de business gingen: muziek is namelijk ‘de kunst van de muzen’ ofte negen dochters van de oppergod Zeus. Stuk voor stuk bevallige godinnen van fenomenen als creativiteit en originaliteit waren het. 
    
3. De favoriete biotoop van het dj’ende broederpaar hierboven? De discotheek, ook wel een bewaarplaats (thēkē) voor dikke schijven (diskos). En hoe hou je daar het best het stof van je platen? Jawel, door ze te draaien! Als het even meezit, groeit die hobby vanzelf uit tot een vetbetaalde job. Vraag maar aan onze dj-broers.
    
4. Als het dan toch over hobby’s en vrije tijd gaat, komen we vanzelf bij … school. Echt, want oorspronkelijk betekende scholè ‘vrije tijd’. Gaandeweg verschoof de focus naar ‘dat wat je in je vrije tijd doet’, via ‘studie’ naar ‘gebouw waar die studie plaatsvindt’.
    
5. Voilà, weer een schools mysterie minder. Of net niet. Want mysterion (μυστήριον) verwijst naar de mysteriecultus waarbij de elite onderwijs kreeg in meditatietechnieken en filosofie. En dat was niet om mee te lachen. Deed je dat toch of probeerde je de mysteriën op eigen houtje te ontsluieren? Dan riskeerde je de doodstraf.
    
6. Reden genoeg voor een uit de kluiten gewassen portie paniek. Dat woord verwijst dan weer naar de Griekse god Pan. Ooggetuigen vertellen dat die er zó afschrikwekkend uitzag, dat zelfs zijn stoerste vijanden knikkende knieën kregen.
    
7. En daarmee is Pan meteen ook de geestelijke vader van de acrobaat. Want akro-bateo betekent zoveel als ‘op de tenen lopen’. Precies wat je doet als de angst je om de oren slaat. Toen er een paar avonturiers op een slackline gingen teenlopen, verschoof de betekenis naar koorddansen. Vandaag bestempelt het woord eender welke vorm van uitzonderlijke lichaamsbeheersing.
    
8. Over individuen met uitzonderlijke lichaamsbeheersing gesproken: maak kennis met Oceanos, een Titaan die volgens de oude Grieken met zijn wereldstroom (oceaan) de continenten omringt. Een beetje zoals Like Mike en Dimitri Vegas tegenwoordig de werelddelen met muzieknoten verenigen. Tja, wat wil je met die Griekse roots?
    
9. Dat is hoogstens ironisch bedoeld, zonder te vervallen in sarcasme. Want dat zou onnodig wreed zijn. Omdat het via σαρκάζω (sarkádzoo) verwijst naar ‘ergens vlees σάρξ (sárx) vanaf scheuren’.
    
10. Om de reeks van 10 Griekse taalweetjes af te ronden, richten we de blik nog even op etymologie ofte de studie van de oorsprong van woorden. Daarin herken je vast étumo (‘het ware’) en logía (‘studie, onderzoek’). Onderzoek naar het ware dus. Wie dé ware wil vinden, schrijft zich dan weer beter in voor het tv-programma Blind Getrouwd.

> Wil je ook de naakte waarheid over ‘gymnastiek’? Begeef je dan naar de Olympus van ElaN en maak kennis met (ver)taalgoden die jouw taal spreken. :-)